Say Pangasinan et unaan ya klase a luyag ed rehiyon na Ilocos Region, Filipinas. Unong ed 1 Mayo 2020 census, say populasyon to et 3,163,190 totoo tan 776,202 abong. Walay kabaleg tan sukat to ya 5,451.01 sq. km. Say kodigo telefono +63 (0)75. Say kapital to et Lingayen.

Pangasinan
Luyag na Filipinas
Laylay na Pangasinan
Laylay
Opisyal ya selyo na Pangasinan
Selyo
Lokasyon na Pangasinan
Lokasyon na Pangasinan
Map
15°55′12″N 120°19′48″E
Dalin Filipinas
Angipaletnegan 1611
Kabesera Lingayen
Barangay 1364
Gobiyerno
 • Pangulo Amado Espino III
Kaawang[1]
 • Katiponan 5,451.01 km2 (2,104.65 sq mi)
Bilang na too (Mayo 1, 2020)[2]
 • Katiponan 3,163,190
 • Densidad 580/km2 (1,500/sq mi)
Economia
 • Clase unaan ya klase a luyag
 • Ingresos ₱4,696,665,305.03 (2020)
 • Activos ₱13,059,734,464.76 (2020)
 • Pasivos ₱2,704,863,138.26 (2020)
 • Gastos ₱3,721,654,403.37 (2020)
Kodigo na postal 2400–2447
Kodigo na lugar 75
Website www.pangasinan.gov.ph

Say salitan Pangasinan so kumasakey ya salita ed luyag na Pangasinan.

Say ngaran ya Pangasinan so labay ton ibaga et dalin na asin o pasen na gawaan na asin, ya nanlapu ed lamot na salita ya asin.

Nen saman, wala'y daan ya panarian ya atawag na Luyag na Pangasinan. Si Princesa Urduja, sakey ya biin mibabakal, so panisiaan ya nan-oley ed Pangasinan nen 14th siglo o kumalabinapat ya lasus ya taon.

Say Pangasinan so bantog lapu ed say Hundred Islands National Park tan saray mararakep ya baybay to.

Say Pangasinan so nakakabat ya inianakan nen Pangulo Fidel V. Ramos tan si Speaker Jose de Venecia. Say ina nen Pangulo Gloria Macapagal-Arroyo et inkyanak ed Binalonan, Pangasinan.

Say 1200 megawatt Sual Coal-Fired Power Plant, tan say 345 megawatt San Roque Multi-Purpose Dam so nipasen ed Pangasinan.

Historia dumaen

Prehistoria dumaen

Say balon totoo o Homo sapiens so sinmabi ed Malay archipelago o kapuloan Malay nen imbeneg a 50,000 a taon. Arayan balon totoo so panisiaan ya nanlapu ed Africa.

Salitan Awstronesyo dumaen

Say salitan Awstronesyo so kabat a nanlapu ed Taiwan o dia ed dalin Sunda ed Southeast Asia, sakey a baleg a dalin nen abayag lan panaon a akapeket ed dalin na Asya. Balet, nen abayag lan panaon, say dalin Sunda so adelap. Say atilak ed dalin na Sunda so saray kapuloan Malay o Malay archipelago. Saray totoo a managsalita na salitan Awstronesyo tan saray ilalak da a Malayo-Polinesyo so tinmayak ed kapuloan Malay tan saray arom ya kapuloan ed dayat Pasipiko tan dayat Indyo, pati angga ed pulo Easter o Easter Island tan pulo Madagascar. Saray Malayo-Polinesyo so akasabi met ed Awstralya nen saman. Arawi so asabi na saray Malayo-Polinesyo ta marunong ira a ondayat tan lapu ed pandayat a baloto, bangka, o parao da.

Say utit ya ari na Caboloan na Pangasinan si Ari Kasikis.

Pansakop na Espanya dumaen

Ferdinand Magellan

Sinmabi si Ferdinand Magellan ed Filipinas nen 1521.

Nen Abril 27, 1565, say conquistador (managsakop) na Espanya a si Miguel Lopez de Legazpi so sinmabi ed Cebu.

Nen 1571, ingapu na Espayna so pansakop ed Pangasinan.

Nen 1580, say Pangasinan so asakop la insan ginawan Alcadia Mayor na Gobernador a Espanyol ed Filipinas.

Panarian na Pangasinan dumaen

Nen Deciembre 1660, si Andres Malong so ginawan ari ed Panarian na Pangasinan nen tinalo da ray Kastila.

Nen Noviembre 3, 1762, si Juan de la Cruz Palaris akilaban ed saray Kastila. In-proklama na totoon Pangasinan so kawayangen (independence) na Pangasinan.

Katipunan dumaen

Nen Nobyembre 3, 1897, ginmapoy paloob ed muyong ya Katipunan ed Pangasinan. Saray angipangulo ed Katipunan ed Pangasinan-Zambales:

  • Román Manalang - Presidente Generalísimo "Bagong Silang"
  • Mauro Ortiz - Vice-Presidente General de División "Sinukuan"
  • José Montemayor Jiménez - (Secretario) Katulong "Aromas"
  • Domingo García - (Cajero) Tagi-yaman
  • Felipe Quintos - Coronel "Ginebra"
  • Marcelo García - Coronel "Talisay"
  • Aurelio García - Coronel
  • Gil Fontanilla - Comandante
  • Cirilo Cabagun - Comandante
  • Pedro Natividad - Comandante
  • Gregorio Onofre - Capitán
  • Graciano Rapinan - Capitán
  • Céndido Raroque - Capitán
  • Julio Rabara - Capitán
  • Narciso Peralta - Capitán
  • Vicente de Vera - Capitán
  • Félix Jimenez - Capitán
  • Francisco Raroque - Teniente

Kultura dumaen

Say kultura na Pangasinan so karaklan a laok na Malayo-Polynesian, Kastila, tan American, a alaokan met na Hindu, tan Insik. Natan, say Pangasinan so maslak a westernized la.

Totoo

Saray totoo ed Pangasinan et tatawagen na Pangasinan, Pangasinense, o taga Pangasinan. Saray arom a totoo ed Pangasinan et saray Ilocano, Bolinao, tan Tagalog.

Saray Pangasinan so Malay o Malayan, singa saray arom a totoo ed kapuloan na kapuloan Malay o Malay archipelago. Saray totoo ed Pangasinan so mikanayon ed saray Polynesian ed kapuloan na dayat Pacific, saray totoo a Formosan ed Taiwan, saray Cham ed Vietnam tan Kampuchea, saray Malagasy ed Madagascar, tan nayarin walay arawin pikanayon da ed saray Ainu ed Japan.

Saray kabkabat a totoon nanlapu ed Pangasinan, si Pangulo Gloria Macapagal-Arroyo; datin Pangulo Fidel V. Ramos; Speaker Jose de Venecia, Jr.; tan si Fernando Poe, Jr.

Salita

Say salitan Pangasinan so sakey a sanga na salitan Malayo-Polynesian a sanga na salitan Austronesian. Say salitan Pangasinan so asingger a kanayon na salitan Ibaloi ed luyag na Benguet tan baley na Baguio. Saray salitan Pangasinic:

  • Pangasinan
  • Ibaloi
  • Karao
  • I-wak
  • Kalanguya
  • Keley-I
  • Kallahan
  • Kayapa
  • Tinoc

Saraya so arom a salitan Pangasinic so salita ed luyag na Benguet, Nueva Ecija, Nueva Vizcaya, tan Ifugao.

Say salitan Pangasinan so sakey a salitan agglutinative (nanpepeket). Nayarin say salitan Pangasinan so walay pikanayon to ed salitan Sumerian, amay salita nen saman ed dalin na Sumer ed Mesopotamia, natan diman ed Iraq.

Baley dumaen

 
Asinan na Dasol.

Ciudad dumaen

Demograpiko dumaen

Sensus na populasyon ed
Pangasinan
TaonPop.±% p.a.
1903 442,521—    
1918 565,922+1.65%
1939 742,475+1.30%
1948 920,491+2.42%
1960 1,124,144+1.68%
1970 1,386,143+2.11%
1975 1,520,085+1.87%
1980 1,636,057+1.48%
1990 2,022,056+2.14%
1995 2,178,412+1.41%
2000 2,434,086+2.41%
2007 2,645,395+1.15%
2010 2,779,862+1.82%
2015 2,956,726+1.18%
2020 3,163,190+1.34%
Reperensiya: Philippine Statistics Authority[3][4][5]

Dadalawen dumaen

Kapulo-puloan odino Taytay Bakes (Hundred Islands) dumaen

Say Kapulo-puloan odino Taytay Bakes, dia ed baybay na Barangay Lucap ed Alaminos City, so 123 a kapuloan ed Lingayen Gulf.

Nuestra Senora de Manaoag dumaen

Say Nuestra Señora de Manaoag. Papanisiyaan ya makapampaabig ya sakit tan makatulong ed kairapan ya bilay. Dakerakel ya milagro so agawaan to manlapo la nen saman angga ed natan ed bilay-bilay ya totoo. Saray totoo ya taga salaney ya baley o salaney ya luyag na Filipinas so lanang ya unbibisita kada simba lalo la no pista. Say pista ya birhen et no Mayo tan no Oktubre.

Arom a bantog a dadalawen dumaen

  • Bonuan Blue Beach ed Dagupan
  • San Fabian Beach
  • Patar Whitesand Beach Ed Bolinao
  • Cape Bolinao Beach ed Bolinao
  • Tambobong White Beach ed Dasol
  • Tondol Beach ed Anda
  • Antong Falls ed Sison
  • Cacupangan Cave ed Mabini
  • Mount Balungao ed Balungao
  • Manleluag Spring National Park ed Mangatarem
  • Sanctuario de Senor Divino Tesoro ed Calasiao
  • Salasa Church ed Bugallon
  • Urduja House ed Lingayen
  • Lingayen Gulf War Museum ed Lingayen
  • Bolinao Museum ed Bolinao
  • Narciso Ramos Sports and Civic Center ed Lingayen
  • Maranum Falls ed Natividad
  • Natividad Sky Plaza
  • Sunflower Maze ed Tayug
  • Sto. Rosario Cave ed Mabini
  • Oceanographic Marine Laboratory ed Alaminos
  • Blessed Virgin's Well ed Manaoag

Nengneng met dumaen

Saray reperensiya dumaen

  1. Error: Unable to display the reference properly. See the documentation for details.
  2. "2020 Census of Population and Housing (2020 CPH) Population Counts Declared Official by the President". Hulyo 7, 2021. https://psa.gov.ph/content/2020-census-population-and-housing-2020-cph-population-counts-declared-official-president. 
  3. Census of Population (2015). "Region I (Ilocos Region)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. PSA. Retrieved 29 June 2016.
  4. Census of Population and Housing (2010). "Region I (Ilocos Region)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. NSO. Retrieved 29 June 2016.
  5. Censuses of Population (1903–2007). "Region I (Ilocos Region)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO.

Saray gawing ed labas dumaen