Cambodia

Say Cambodia, ya opisyal ya ngaran et Kingdom of Cambodia, sakey ya bansa ed abalaten-bukig ya Asya, tapew na Indochinese Peninsula. Walay awang ton 181,035 kwadradon-kilometro (69,898 Kwadradon-milya). Kaabay toy Thailand jad baybay-sagur, Laos jad baybay, Vietnam jad bukig, tan Gulf ya Thailand jad abalaten-baybay. Say kapitolyo tan sankarakelan ya toun syudad to et Phnom Penh.

Preăh Reăcheănachâk Kâmpŭcheă
Kingdom of Cambodia

Laylay Royal Arms
Motto: Nation, Religion, King
Kansion na Dalin: Nokor Reach Majestic Kingdom
Lokasyon na Cambodia
Kabesera	Phnom Penh {{{latd}}}°{{{latm}}}′ {{{latNS}}} {{{longd}}}°{{{longm}}}′ {{{longEW}}}
Sankabalgan ya siyudad	capital
Salita ya uusarin na gobiyerno	Khmer
Gobiyerno	Unitary parliamentary democracy and Constitutional monarchy under a Dominant party Totalitarian Hereditary dictatorship
- King	Norodom Sihamoni
- Prime Minister	Hun Manet (CPP)
- Senate President	Say Chhum
- President of National Assembly	Heng Samrin
Formation
- Funan Kingdom	68
- Chenla Kingdom	550
- Khmer Empire	802
- French Colonization	1863
- Independence from France	November 9, 1953
- Monarchy Restored	September 24, 1993
Awang
- Katiponan	{{{area}}} km² (88th)
- Danom (%)	2.5
Bilang na Too
- Nen	([[Listaan na bilang na too|]])
- Census nen 2019	15,288,489
- Density	{{{population_density}}}/km² (96th)
GDP (PPP)	Nen 2019
- Katiponan	$76.635 billion ([[Listaan na saray dalin onong ed GDP (PPP)|]])
- Per capita	$4,645 ([[Listaan na saray bansa onong ed GDP (PPP) per capita|]])
HDI (2018)	0.581 (146th) – {{{HDI_category}}}
Kwarta	Riel (KHR)
Zone na oras	(UTC+7)
Internet TLD	.kh
Calling code	++855

Nen 802 AD, indeklara nen Jayavarman II ya sikato su maging Ari, pinambati toy mansesebeg na prinsipe ya Khmer, jad ngaran ya "Kambuja". Aya su simula ya Emperyo nen Khmer. Say panarian ya India su nanlapuan ya Hinduismo tan Buddismo jad abalaten-bukig ya Asia, tan nanimpluwensya ed sarayan relihyon jad sayan rehyon. Nen Ikaliman-siglo, aranasan na Cambodia su inmabeba ya pakapanyari to, tan nen 1863, akabilang irad ikaprotektaan na Pransiya. Kasumpal to may pan-ayam ya Hapon nen kumaduan guerra ya mundo, agamuran ya Cambodia so inkamanepegan to nen 1953. Limaknab su Guerra ya Vietnam jad Cambodia nen 1965 nanlapod Ho Chi Minh tan dya ed Dalan ya Sihanouk. Say 1970 US-koop so nan-install ya Republika ya Khmer, ya pinatumba na Khmer Rouge nen 1975. Say Khmer Rouge su nanuley ed sayan bansa, tan sikato su nansumpal ed Panagpatey ya tutuo ed Cambodia nen 1975 anggad 1979, nen apagit ira nen Guerra ya Cambodia tan Vietnam. Saray People's Republic of Kampuchea yan manaayam ed Vietnam su nagmaliw ya gobyernon de facto. Nen timumbok ya 1991 Paris Peace Accords, pormal lan asumpal su guerra da nen Vietnam, tan nen 1992-93 pinauleyan na United Nations Missions su Cambodia. Imekal su UN nen nambenben iray eleksion tan 90% ya akarehistron botante so nambotos. Say 1997 koop d'etat su nankonsoliday panarian ed Primeron Ministro - Hun Sen, tan saray Cambodian People's Party (CPP). Legan iran konstitusyon ya pakapanyarin partido ed sayan estado, CPP so nandominay sistema na politika tan sikara so nanandi ya manunan oposisyon ya partido nen 2017, pinanyari ton Cambodia bilang de facto ya sakey ya partidon estado.

Impadidbir na United Nations su Cambodia ya agto-inmaligwas ya bansa. Member su Cambodia ya United Nations, ASEAN, RCEP, East Asia Summit, WTO, Non-Aligned Movement, tan La Francophonie. Sangkaaro ed tongtongan su Cambodia tan Shanghai Cooperation Organisation. Agrikultura su mansansian dominanten ekonomikon sektor, unuusbong su pang-gaway tela, konstruksyon, kawes, tan turismo, mangitutonto ed inmatagey ya nanduruman pan-iponan, tan internasyonal ya pankomersyo. Say ipapasen ya Cambodia et agda nadepensaan so bansa da nu manuman su klima.

Etimolohiya

Say Kingdom of Cambodia su opisyal ya ngaran ya bansa da ed English. Say ngaran ya Cambodia ed Ingles et nanlapo ed pang-anglisismo ya salitan France na Cambodge, ya sikaton magmaliw ya transliterasyon ya Khmer កម្ពុជា (Kâmpŭchéa, panagsalita [kampuciə]). Kâmpŭchéa su pinatikey ya sananey ya ngaran ed sayan bansa jad ngaran dan Khmer ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា (Preăh Réachéanachâkr Kâmpŭchéa, panagsalita [preah riəciənaːcak kampuciə]. Say Khmer endonym កម្ពុជា Kâmpŭchéa et nanlapod ngaran ya sanskrit कम्बोजदेश Kambojadeśa, tutogyupen na देश Deśa ("dalin na", "bansan nanlapuan") tan कम्बोज (Kamboja), ya ontutukoy ed saray apo nen Kambu (makapadinayew ya Indyanon Sahe, jad kadaanan na Iperyon India ya Kamboja). Say terminon Cambodia et nausar la ed Europa jad gapo na 1524, lapud nen impanengneng nen Antonio Pigafetta su ayan bansa ed saray ginagawa ton trabaho ya Relazione del primo viaggio intorno al mondo (1524–1525) ya Camogia.

Tinukoy nen Iskolar George Coedes jad mikasamploran- siglon inskripsyon to ya sayay Cambodian dinistiyan et nanlapud Alamat na alama ya say ngaran tu et Kambu Swyambhuva tan sayan ninfa ya nanlapud tawen ya say ngaran tu et Mera. Mankakasakey irad pangiletneg ed sayan Cambodian Dinistiyan Solar na Ari (Kambu-Mera), ya nangapuan ya panaguley nen Chenla Srutavarman tan aramay aanak ton lala-ki Sreshthavarman. Insuhere nen Coedes yan ayan ngaran ya Kambu Swayambhuvan alamat et nanlapud abalaten ya India, bilang bersion ya Dinestiyan Kanchi Pallava impamalsan istorya.

Nen saman ya Panaon, Tatawagen ya saray totood Cambodia su bansa dan Srok Khmer (ស្រុកខ្មែរ Srŏk Khmêr, panagbasa [srok kʰmae]; panamegley "Dalin ya Khmers") o di no mas pormal ya ប្រទេសកម្ពុជា (Prâtés Kâmpŭchéa, panagbasa [prɑteh kampuciə]; "Bansan Kampuchea"). Say ngaran ya Cambodia et mabetbet ya uusaren ya Mundo ed Sagur, tan Kampuchea su tawag nu jan Mundo ed Bukig.

Awaran

Inmunan-Awaran

Walay-ebidensya ya tutuon-Pleistocene ya nanayam ed sinaunan Cambodia, ya manuusar ya kuarsa tan kuarsan baton gamit nalmod kapalandeyan jad gilig ya Ilog na Mekong, Stung Treng, Luyag na Kratié, tan Luyag na Kampot. Ipapanengneng ya ebidensya arkeolohikal ya saray komunidad et manag-anap tan manag-ani nen legan na Holocene: say sanka-unaang pasen ya pakadiskobren arkeolohikal ed Cambodia et jad Ungib ya Laang Spean, ya kaebad panaon na Hoabinhian. Say panagkot-kot jad abeban parte to et nangawa ya seryen radiokarbon nanlapo ni nen 6000 BC. Jad tagey ya parte to et nampanengneng ya ebidensya na transisyon ya tutuo ed Neolitik, ya walaan na sankaunan ya seramika ed Cambodia.

Say Arkeolohikal ya kasulatan legan na Halocene anggad Panaon na Balakyang et mansiansian limitado. Say agawa nen inmunan-awaran et say panatanek ya sankaunan ya managtanem ya pagey jad amianen, ya nangapo nen mikatlon millenya BC. Say inmunan-awaran ya ebidensya na "sirkulon kimey ya dalin" et adiskobre jad ambalangan dalin, asinger ed Memot tan abay na rehyon ya Vietnam jad sampot nen 1950s. Say usar tan say taon to et sansia nin nibaga, tan saramay arom et poseblin nanlapo nid mikadwan milenyum BC. Say arom ya inmunan-awaran ya lugar, ya ag naantaan su petsa et jad Samrong Sen (ag arawi ed sinaunan kapitolyo na Oudong), ya sikato si pinangapuan ya sangkaunaan ya imbestigasyon nen 1875, tan Phum Say, jad amianen luyag na Banteay Meanchey.

Balakyang su uusaren ya tutuo nanlapo nen 500 BC, walay mansusuportan edebidensya nanlapo ed Khorat Plateau, sinanunan Thailand. Jad Cambodia, say komunidad nen Panaon na Balakyang et naramok ed leksab na Baeksei Chamkrong, tan arom na templon Angkorian ya sirkulon kimey ya dalin jad Lovea kilomteron amianen-baybay na Angkor. Pangiponpon su mantestigo ed saray pananguman jad pakawalaan na kanen tan pangkomersyo, tan say kiwawala na sosyodad na tutuo tan organisasyon na trabaho. Manduruman salming ya kulintas su abawi jad sarayan pasen, Phum Snay jad baybay-sagur, tan jad Prohear jad abalaten-bukig su mangipapanengneng ya walay dwaran dalanan ya gagameten ya tutuo parad pangkomersyo. Sayan dwaran dalanan nen saman et apansansyan na oras tan espasyo, na mangingibabaga na walay panangibago jad sakey ya dalanan tan samay sakey nen mikadwa-mikaapat ya siglo AD, nayari lapud panangibago na sosyopolitikon pakapanyari.